View Colofon
Original text "Esmeralda da depressão" written in PT by Luis Brito,
Other translations
Proofread

Marta Pustuła

Published in edition #2 2019-2023

Esmeralda, Presja, presja

Translated from PT to PL by Gabriel Borowski
Written in PT by Luis Brito

Esmeralda


Świece zamiast lamp. Wiadra zamiast klozetów. Poronienia przypadkowe, legalne i powszechne.

W średniowieczu odbywał się właśnie kolejny domowy poród. Dziewczynka na szczęście przyszła na świat żywa, a przy tym okazała się pierwszym niemowlęciem o niebieskich oczach. Po raz pierwszy na powierzchni ziemi i pod błękitnym sklepieniem nieba zrodził się odcień właściwy temu, co na górze, a nie temu, co na dole. Pierwszy cud estetyki. Brązowe i/lub czarne oczy całego królestwa nigdy nie widziały niczego podobnego.

Kobieta wyszła na ulicę. W jednej ręce niosła organiczne warzywa, a w drugiej noworodka. Chciała pójść do kościoła, żeby pokazać dziecko księdzu, może on będzie wiedział, co to znaczy, może pisano o tym w pismach, a może biskup coś poradzi, jeśli ksiądz nie będzie miał pojęcia. Przede wszystkim potrzeba jej było błogosławieństwa, a wraz z nim pewności, że ani matka, ani córka nie spłoną żywcem, że żadne z nich wiedźmy ani dziwki, że to nie ich wina.

„To” mogło być sprawką diabła. „Ale nigdy nie wiadomo”, myślała kobieta i przyglądała się pięknemu i niewinnemu noworodkowi. W średniowieczu zdarzały się przebłyski zdrowego rozsądku, tak jak dziś. Tak jak zawsze – tylko przebłyski.

Nie trzeba było zwracać się do biskupa, bo przyjął je sam ksiądz, który, ku uldze niespokojnej matki, udzielił im obu błogosławieństwa pod warunkiem, że pozwolą zaprowadzić się do króla. Król również je przyjął i natychmiast wydał ucztę, aby uczcić cud.

Naznoszono mięs z organicznego indyka, purée z organicznych batatów, organiczne winogrona, rzeczy wówczas nieistniejące. Matka – wygłodniała, osłupiała i odczuwająca coraz większą ulgę – zdumiała się przepychem panującym w pałacu, który wewnątrz okazał się równie piękny, co na zewnątrz. Wielmoże podrzucili – a wręcz narzucili – pomysł, że córka zamieszka na dworze. Podrzucili – a wręcz narzucili – pomysł, że nazwie się ją Esmeralda, od szmaragdów jej oczu, a gdy matki nie będzie już w pobliżu, dziecko odda się pod opiekę piastunek, bo one już wiedzą, co robić.

Matka mogła odwiedzać dziewczynkę raz w miesiącu i zawsze otrzymywała ciężką od monet kiesę. Prawa to obowiązki, a obowiązki to prawa, więc dzięki tej sakwie kobieta była w stanie wykarmić pozostałe organiczne, biologiczne dzieci, rodzące się i umierające w zależności od kaprysów księżyca.

Esmeraldę trzymano w mrocznej pałacowej komnacie. Naukowcy i doradcy króla gromadzili się i gorączkowo zapewniali, że należy strzec jej jak drogocennej perły, chronić z dala od nieżyczliwych spojrzeń, a przede wszystkim od światła, które z pewnością spaliłoby te klejnoty, pierwsze w dziejach błękitne soczewki zdobiące twarzyczkę ślicznego dziecka.

Aby ujrzeć szmaragdy, z czterech stron królestwa nadciągały uroczyste pochody. Uznano, że mroczne wieki chylą się ku końcowi, ponieważ długie procesje przybywały, by zobaczyć ten cud, poznać nową córkę króla, który za sprawą swej błękitnej krwi teraz wydawał na świat błękitnookie dzieci świadczące o czystości dynastii, wyższości narodu, przepaści dzielącej go od otaczających ludów.

Wieści docierały daleko, przemierzały góry, szybowały nad dolinami, aż do sąsiednich królestw, które czym prędzej wysyłały swoich posłów. Zwożono podarunki z Indii, organiczne słonie i małpy z Afryki, przyprawy z Chin, wełniane staniki, rzeczy wówczas nieistniejące. Owce zdawały się krąglejsze, równiny równiejsze, mroki błękitniejsze. Prezentów było tyle, tyle było darów i upominków, że zamożne już królestwo stało się wręcz bezwstydnie bogate. Przeistoczyło się w imperium, a dziś, w czasach jego upadku, niektórzy mawiają, że to za sprawą oczu Esmeraldy jego flaga w czasach monarchii była niebiesko-biała.

Błękitnooka dziewczyna miała już dziesięć lat i wciąż tkwiła w ukryciu niczym skarb. Król posyłał po nią, zawsze gdy wyprawiał uczty, żeby wysłannicy mogli ją ujrzeć, a poeci opiewać w pieśniach, a ona przybywała, wypuszczona na chwilę z ciemnej komnaty chroniącej ją przed światłem życia, ubrana pospiesznie przez pokojówki, wytarłszy łzy samotności i niewoli, świadoma, że musi udawać.

– Ma błękitne oczy, bo w naszych żyłach płynie błękitna krew.

– Bóg zesłał ją, aby świadczyła o czystości i szlachetności dynastii.

– Te oczy to prawdziwe Szmaragdy Imperium. A gdzież podziewa się jej matka? – zapytał ktoś, kogo później ścięto za to, że o kogoś zapytał.

Esmeralda wracała do mrocznej komnaty, zanosiła się płaczem i wylewała morze łez. W ciemności dostrzegała jedynie smutną, obłąkaną postać, ale nigdy nie zdała sobie sprawy, że to jej własny cień. A podczas kolejnych uczt jej obmywane łzami źrenice błyszczały jeszcze bardziej. Im smutniejsze były jej oczy, tym bardziej błękitniały. Tymczasem goście nadal pili, król tył, a imperium się bogaciło.


Presja, presja


Presja, presja, depresja.

Nadszedł tak szybko, że aż niespodziewanie – ten dzień, kiedy wszystko się zmieniło.

Skończył się internet, tak nagle, w lot, w mig, w okamgnieniu.

Właśnie tak: skończył się internet, ekspresem, ekspresja, presja, depresja.

João zorientował się jako pierwszy, bo koniec internetu to był jego pomysł. Wyszedł do pracy zdołowany, opuścił dom matki, która miała depresję kliniczną, zdiagnozowaną, rozpoznaną.

Presja, presja, depresja. João zastanawiał się, czym jest depresja. Filozofował, a to jedna z najgorszych rzeczy pod słońcem. Depresja to coś zbiorowego, nie dotyczy tylko jego, dostrzega się ją wszędzie, to nie tylko pewne zjawisko społeczne. Depresja to powszechne prawo, w depresji wszystko jest pod presją, inaczej mówiąc, wszystko, co istnieje pod słońcem, a także nad nim. Życie to szczyt.

Ale matce depresję zdiagnozowano. To co innego. Depresja kliniczna to zwieńczenie depresji społecznej, wierzchołek skierowany w dół, upadek w otchłań najgłębszą z możliwych, wręcz niewyobrażalne poczucie porzucenia. Kto nie wie, czym jest depresja kliniczna, nie będzie umiał jej pojąć, tak jak nie da się latać, jeździć na rowerze z zamkniętymi oczami ani spędzić dwóch godzin pod wodą. Za sprawą własnej depresji – depresji matki, społeczeństwa, ludzkiej kondycji – João potrafił odgadnąć, jakie doznanie, jakie poznanie kryje się w tak zwanej głębokiej depresji.

Matka była zamknięta w domu od trzech miesięcy. João wchodził i wychodził z mieszkania przypominającego loch, a depresja wlokła się za nim jak połamane skrzydła. Tylko on otwierał w domu okna, żeby dym papierosów zastąpiło nieco świeższe powietrze. Musiał matkę karmić. Gdyby udało jej się coś zjeść samodzielnie, biedak miałby poczucie, że osiągnął małe zwycięstwo.

Depresja jest zaraźliwa. Złapała ją matka, złapał ją i on, a gdy idzie do pracy zdołowany, dołuje innych. João pracuje w punkcie poligraficznym. Zdumiewała go i dołowała liczba dołujących rzeczy, które codziennie drukował. Rozprawy studentów prawa, prace dyplomowe, których nikt nigdy nie przeczyta, liściki od niewydarzonych flirciarzy, ulotki. Kubki ze zdjęciami łysoli, podkładki pod myszkę z logotypami laboratoriów lub firm farmaceutycznych, sprzedawców antydepresantów, które wpędzają w depresję. Rozciągnięte na płótnie zdjęcia zaślepionych miłością par. Naklejki na samochody. Śmieci. Odpadek rymuje się z upadek.

Była zima, a to oczywiście pogłębiało depresję. Niemal nie było słońca, całymi dniami deszcz, za dużo chmur, mało jasnych dni… Czy jest coś bardziej dołującego?

Akurat tego zimowego dnia się przejaśniło. Zapowiadali to w prognozie pogody. Ale to wciąż był grudzień, słońce było nieśmiałe i blade, tak jak João i ludzie, którzy wyszli nad rzekę, żeby zaznać odrobiny ciepła. Nieśmiałe i blade słoneczko sprawiało, że bladzi ludzie niemalże nabierali śmiałości. Prawie spoglądali na siebie nawzajem, prawie się uśmiechali, prawie żyli, przynajmniej tam, nad rzeką, przynajmniej teraz, w ten słoneczny zimowy dzień.

João przechadzał się tam i z powrotem wzdłuż niezmąconej rzeki i starał się strząsnąć z siebie depresję. Zwrócił twarz ku słońcu, zamknął oczy, poczuł ciepło na twarzy, coś w nim ozdrowiało. Patrzenie na innych napawało go smutkiem. To poważna sprawa, szczególnie jeśli ktoś, tak jak on, ma w pracy kontakt z ludźmi.

Zerknął na potwornie dołujący zegarek, który wskazywał, że najwyższy czas dotrzeć do pracy, aby mieć kontakt z ludźmi i ich depresjami. João siadał na stołku, od którego bolały plecy, realizował otrzymane mailowo zamówienia, drukował w kolorze, czerni i bieli, dwustronnie, mało- i wielkoformatowo. Czego by nie robił, depresja nie ustępowała. Koszulki z dołującymi hasłami, bluzy z dołującymi hasłami, gwiazdkowe prezenty. Niedziałające karty kredytowe, zawieszające się komputery. Spóźniający się gość od tonerów, a do tego faktura zawyżona z powodu takiej czy innej depresji. Dostawca nie może nic zrobić, odpowiada, odnotowuje, obsługuje, nie ma nawet prawa być sobą.

Dzień dobiegł końca. João wyszedł z pracy. Słońca nie było już dla nikogo. Gdy dotarł do domu, matka wpatrywała się w telefon.

Codziennie liczył na dwa zwycięstwa: że matka zje samodzielnie i że zajrzy na media społecznościowe. Przez całą zimę tkwiła w depresji, nieruchoma i uwięziona, ze wzrokiem wbitym w pustkę. Tylko od czasu do czasu udawało jej się zajrzeć na konta na portalach, i to wyłącznie wtedy, gdy jadła. Oznaczało to poprawę, przynajmniej ruszała palcami i oczami, był w niej promyk życia.

Kliniczna i zdiagnozowana depresja polega właśnie na tym: człowiek jest tak smutny, że się nie rusza. Jakby nie żył. Tego dnia João postanowił, że nie zapłaci rachunku za internet.

More by Gabriel Borowski

Uma bomba a iluminar a noite do Marão

Zgrubiałe od pracy palce kaleczą mi policzki, kiedy wycieram łzy, które nie przestają płynąć. Jestem przekonana, że morze nie ma granic, i nie wiem, dlaczego wciąż się boję, że w środku jestem już martwa. Czy nie zaznam spokoju nawet wtedy, gdy już wszystko się skończy? Nigdy nie widziałam morza, ale umiem wyznaczać ścieżki. Wody nie da się owinąć wokół palca, płynie, dokąd zechce, jednak ja potrafię nadać jej bieg i wykorzystać jej upór, zanim znowu mi się wymknie, ruszy ku zakamarkom i wypełni ogrom mojej niewiedzy. Nie ogarnęłam jeszcze bezmiaru zdumienia, z jakim podziwia się oceany, nie ...
Translated from PT to PL by Gabriel Borowski
Written in PT by Daniela Costa

Diário de uma portuguesa em Angola

Prolog Całymi latami bombardowano mnie opowieściami o Angoli. Popadającymi ze skrajności w skrajność doniesieniami o ludziach zakochujących się w tym kraju od pierwszego wejrzenia i czujących się tam jak w domu oraz o tych, którzy tego miejsca nie znoszą i nie są w stanie się w nim odnaleźć. Niezwykłymi historiami, zupełnie jak z kart książek, ponieważ jakaś cząstka mnie nie wierzyła, że mogły się wydarzyć naprawdę. Zawsze sądziłam, że w tych opowieściach jest spora doza przesady. Jak wiadomo, każdy lubi nieco podkoloryzować – a w tym przypadku raczej dodać całą paletę. Długo nie mogłam się...
Translated from PT to PL by Gabriel Borowski
Written in PT by Patrícia Patriarca

Rzeczy niezmienne

Nie było jeszcze we mnie ani odrobiny strachu, więc wyciągałem ręce, żebyś mnie dotknął. Twoja dłoń opadała, w tle muzyczka jak z windy, opadająca dłoń ciepła jak kluchy, żyły jak skręcone w nieustannej ciszy węże, obgryzałeś paznokcie, aż przypominały muszelki, a twoja dłoń opadała, opad, odpad, aż napotkała moją i spletliśmy dżdżownice palców. Biedaczysko. Dawniej nosiłeś mnie na rękach, wystękiwałeś w środku nocy kołysanki, chociaż sam potrzebowałeś się położyć. Wielokrotnie podcierałeś mi pupcię, wtykałeś dżdżownice w kupy, które zostawiały ślad, i ścierałeś siki z ubrań. Dawniej musiałe...
Translated from PT to PL by Gabriel Borowski
Written in PT by Luis Brito

Jutro

Carlota leżała na wznak, przyjemnie otulona miękką pościelą, ze wzrokiem wbitym w niewidzialny punkt na suficie. Próbowała uspokoić oddech przyspieszony złym snem, z którego właśnie się wybudziła. Nie pamiętała już, co tak naprawdę jej się przyśniło, ale zostało jej wspomnienie rozpaczliwego poczucia, które zmusiło ją do powrotu na jawę. Odkąd się przebudziła, starała się na wszelkie sposoby, jakie mogła sobie przypomnieć, spowolnić rytm pracy serca – jak dotąd bezskutecznie. Zrezygnowała, zsunęła z siebie narzutę i wstała z łóżka, czemu towarzyszyło niezadowolone miauknięcie Matiasa, rudego p...
Translated from PT to PL by Gabriel Borowski
Written in PT by Patrícia Patriarca

Tapioka

Pomruk silnika należącej do stowarzyszenia furgonetki obwieścił, że nadeszła pora obiadu. Słońce prażyło tak mocno, że aż nie dało się go zobaczyć. Starzec stał pod figowcem w brudnej, rozchełstanej koszuli, a na ustach, w których trzymał papierosa, malował się ironiczny uśmiech. Przyglądał się, jak Brazylijka – dwie wielkie mokre plamy pod pachami uniformu i równie przepocone plecy – wysiada z pojazdu, bierze siatkę z jedzeniem i idzie do służącej za kuchnię przybudówki, gdzie przeważnie przesiadywał. – Panie João! Panie João! Uśmiech uwydatnił na twarzy wszystkie zmarszczki, z których spły...
Translated from PT to PL by Gabriel Borowski
Written in PT by Daniela Costa
More in PL

Flamaster

Na początku rozmowy Robert siedzi na sofie sam, na lewo od plamy, którą Sven zrobił kilka miesięcy temu czerwonym flamastrem. Chce wiedzieć, jak się czuję, czy apteki i sklepy są otwarte, czy mam wszystko, a może czegoś potrzebuję, i co zrobię, jeśli coś się stanie. Dobrze, otwarte, mam, nic się nie stanie. Codziennie pyta o to samo, a ja każdego dnia odpowiadam to samo. Po siedemnastej nic się tu nie dzieje. Lockdown jest właśnie po to, żeby nic się nie działo – ciśnie mi się na usta, ale milczę, tak będzie lepiej. Robert mówi, że chce mu się pić, i wstaje po szklankę wody. Autobusy nie kursu...
Translated from SR to PL by Aleksandra Wojtaszek
Written in SR by Jasna Dimitrijević

Wyspa

Do dziś nie wiem, czego właściwie szukałam na wyspach. Wiem tylko, co zostawiłam za sobą. Kraj, który wydał mi paszport. Kobietę, która wydała mnie na świat. Rzeczy, które można było kupić za pieniądze. Świat, którego nie potrafiłam zmienić. Woda w morzu była ciepła. Wieczorami fale błyszczały od świecącego planktonu. Po latach podróży myliły mi się przystanie wśród palmowych gajów, z których wsiadałam na kolejne łodzie. Myliły mi się nazwy wysp, które zaczynały się od słów koh i nusa. Myliły mi się ciemne oczy i kolorowe stroje innych pasażerów. Jednak na trasie czasem spotykałam osoby, któr...
Written in PL by Urszula Jabłońska

Osad z kamienia

Bo widzisz, chwilę to trwa, zanim taka słuchawka prysznicowa weźmie i zarośnie kamieniem. Teraz, gdy z wężem wokół szyi zwisam w połowie na korytarzu, a w połowie na schodach, myślę sobie: jakby te moje ziomki raz zobaczyły łazienkę, to by się mogły domyślić. Gdyby jeden jedyny raz weszli na górę, jak zrobiła to Emma tamtego popołudnia. Obejrzeliby sobie słuchawkę prysznicową, odkręcili i zakręcili kran, spojrzeli na wapienny osad pokrywający ścianę kabiny, zauważyli w umywalce moje pospiesznie zgolone włosy i zaraz by wiedzieli: z tym gościem jest coś nie halo, musimy go ratować. Łazienka prz...
Translated from NL to PL by Olga Niziołek
Written in NL by Lisa Weeda

Zmiana zdania

Maixa radzi, żebym wymawiała wyraźnie wszystkie sylaby, nie siliła się na londyński akcent, nie zatrzymywała się za długo przy części teoretycznej, sprawdziła przed rozpoczęciem obrony sprzęt komputerowy, była korna, zapisała sobie pytania i sugestie komisji i zaprosiła ich na obiad w restauracji z zamkniętym menu. June uważa, że pomysł z restauracją jest do bani i sugeruje catering na wydziale, cytat Webera, połówkę valium do śniadania i podwózkę do Gasteiz. Przystaję na bibliografię i transport. Ruszamy z Bilbao z moją mamą, kuzynką i chłopakiem, ściśnięci na tylnym siedzeniu, z migocącą la...
Translated from ES to PL by Katarzyna Górska
Written in ES by Aixa De la Cruz Regúlez

Morana

Przerwa w ruchu. Stosunkowo niewielu samobójców ginie na skutek uduszenia. Często kończy się na nieudanej próbie – człowiek traci przytomność i w efekcie słabnie ucisk na krtań. Co innego powieszenie, które od lat pozostaje w Czechach najchętniej wybieranym sposobem na odebranie sobie życia. Zwłaszcza wśród facetów: na tę metodę decyduje się około sześćdziesięciu jeden na stu mężczyzn i około czterdzieści na sto kobiet. Jeśli ofiara ma pecha i nie nastąpi przerwanie rdzenia kręgowego, do zgonu dochodzi mniej więcej po dziesięciu minutach. Zaskoczyło mnie, na ile sposobów można się powiesić...
Translated from CZ to PL by Agata Wróbel
Written in CZ by Lucie Faulerová

Szczerze mówiąc, kochanie, nic mnie to nie obchodzi

Marek rzuca mnie na łóżko, a coś w jego twarzy i w sposobie, w jaki mnie chwycił, sprawia, że zupełnie tracę orientację, jakby zmiotła mnie lawina; nagle nie umiem powiedzieć, gdzie jest góra, gdzie dół. Trwa to zaledwie ułamek sekundy, już po chwili jego ręce wyciągają mnie na powierzchnię – wciąż leżę na materacu, ale góra i dół nieodwołalnie wracają na swoje miejsce. I dopiero teraz zdaję sobie sprawę, co widziałam, dopiero teraz to do mnie dociera, choć jeszcze nie w pełni: krótki, ulotny rozbłysk, jak kiedy ktoś na moment zapala światło i zaraz je gasi. Człowiek wie, że coś zobaczył – naw...
Translated from CZ to PL by Agata Wróbel
Written in CZ by Lucie Faulerová