View Colofon
- "Pekel" translated to SL by Ariela Herček,
- "El infierno" translated to ES by Carmen Clavero Fernández,
- "Vita a metà" translated to IT by Francesco Panzeri,
- "Uma vida a meio" translated to PT by Lut Caenen,
- "Pola života" translated to SR by Aleksandar Đokanović,
- "Iadul" translated to RO by Irina Kappelhof Costea,
- "Poloviční život" translated to CZ by Veronika Horáčková,
Alicja Oczko
Marta Pustuła
Półżycie
Casablanca, 1954
Spośród odgłosów bawiących się dzieci codziennie wyławia kilka dźwięków, których kurczowo się uczepia. Zbiera nieliczne odgłosy dochodzące zza ściany. Mimo że nigdy nie opuszcza swojego pokoju, po kilku miesiącach zna wszystkich sąsiadów, wie, że do ludzi obok ciągle przychodzą wierzyciele, co nie ma sensu, bo mężczyzna nie zamierza zapłacić. „Po moim ogołoconym z organów trupie”, słyszy, jak mówi do żony, gdy wierzyciele znikają. Kiedy wychwytuje takie rzeczy, czuje się częścią historii i tajemnic innych ludzi. Naprzeciwko mieszka staruszek, który każdego ranka stawia stołek między bawiącymi się dziećmi, a potem do południa krzyczy, że zakłócają jego spokój i że dzisiejsza młodzież nie ma wstydu. Ona wyobraża sobie, że siada na jego miejscu, a potem zagląda w swoje własne okno, albo że jest dzieckiem i zastanawia się, jak najskuteczniej dokuczyć mężczyźnie. Teraz chłopcy kopią piłkę o nogę stołka, można by wymyślić coś lepszego. Od kilku tygodni prowadzi też rozmowy z tymi ludźmi. W myślach opowiada im o swojej rodzinnej wiosce i podróży, którą odbyła, kiwa głową ze zrozumieniem, ze śmiechem lub z oburzeniem, gdy skarżą się na wierzycieli, starego, zrzędzącego mężczyznę i niegrzeczne dzieci: „Ale to dzieci! Potrzebują miejsca do zabawy, a tu w mieście już i tak prawie go już nie ma. Zabudowaliście każdy metr. Postaw swój stołek kilka metrów dalej!”. Albo: „Zabierzcie mu stołek, kiedy pójdzie do środka po zapałki, żeby zapalić papierosa!”. Po co doświadczać wielkich rzeczy, jeśli nie można się nimi z nikim podzielić, to zupełnie bez sensu. Każdemu daje inny głos i inne cechy, zmienia ton. Opowiada im o sobie.
Piekło zna z piątkowych kazań w wiosce. To miejsce, w którym ból nigdy nie mija, tylko narasta, gdy myślisz, że najgorsze już za tobą, i ten sam ból jest teraz między jej nogami. Z początku myśli, że jej ciało płonie, ale kiedy patrzy, nie widzi ognia. Ból przesuwa się w dół. Po miesiącach ciszy znowu słyszy dźwięk własnego głosu. Jej męża nie ma zaledwie pół dnia, w ciągu półtora dnia dotrze do jej matki, aby powiedzieć, że u niej wszystko w porządku, podczas gdy w rzeczywistości ona nie żyje. Krzyczy i krzyczy, jej głos staje się ochrypły, potem utyka w gardle, nie może już wykrzyczeć bólu z ciała. Świat się rozmywa i przez chwilę nie wie, jaką pozycję zajmuje względem podłogi i sufitu. Potem pojawia się nad nią jakaś postać. Sąsiadka z góry przegania swoje dzieci, niesie ją na dywan, wpycha jej pod głowę poduszkę, nastawia wodę, w międzyczasie woła przez okno, żeby ktoś poszedł po Lallę Cherki. „Lalla Cherki?” To położna. Dlaczego mają iść po Lallę Cherki? Przecież umiera.
Już nie pamięta, ile czasu zajęło jej zrozumienie życia. Kobieta. Mężczyzna. Dziecko. Parter wysokiego domu. To wszystko bardzo proste. Ból powoli ustępuje. Jej skołowana, senna głowa paruje. Jej brzuch nawet się nie powiększył w czasie ciąży. Niemowlę ukrywało się w jej dziecięcym ciele.
Znowu krwawi między nogami. To nie rana, przy której przez chwilę odczuwasz ból, zakrywasz to miejsce albo ściskasz skórę bandażem, aby po kilku godzinach powstał strup, a po kilku dniach pojawiła się nowa skóra. Ten ból nie mija, rana nigdy się nie zabliźni. Krew nie znika, chociaż myje się dwadzieścia razy dziennie. Mimo to nie przestaje. Dopóki się myje, nie słyszy płaczu dziecka. Dzieci sąsiadów z góry dopominają się o śniadanie. Pukają do jej zamkniętych drzwi, ale ona nie otwiera. Kiedy dziecko przestaje płakać, słyszy sąsiadkę zbiegającą po drewnianych schodach, szepczącą jej imię przez zamknięte drzwi. Sąsiadka z góry chce jej pomóc przy pierwszym dziecku, nauczyć, jak to jest być matką. Ale ona się pozamykała, nie chce nikogo widzieć. W środku jest brudno. Nie może zaparzyć herbaty w domu, który pachnie śluzem, utraconą krwią i popłodem. Natychmiast pali w ogniu liście mięty. Dusi się w dymie, bo zamknęła jedyne okno i jedyne drzwi w pokoju. Sąsiadka z góry puka do drzwi. Dziecko krzyczy. Ale ona trzyma wszystkie okna i drzwi zamknięte.
Gdy miasto pogrąża się we śnie, tak cicho, jak to możliwe, otwiera okno i wysuwa głowę na zewnątrz. Światła gwiazd nic jeszcze nie przesłania, na niebie może dostrzec ciała niebieskie. Chciałaby śnić o gwiazdach, ale w nocy siedzi na barkach srebrnego smoka latającego wysoko nad jej rodzinną wioską. Chce go poprosić, aby obniżył lot i przechylił się nieco w prawo, żeby mogła zajrzeć do domu matki, jednak nie umie wydać z siebie dźwięku. Smok leci coraz wyżej, aż ziemia znika. Co kilka godzin budzi ją hałas, lecz gdy dociera do niej, że to krzyczy dziecko, znowu beztrosko zasypia.
Pierze dywany co dwa dni. Szoruje garnki wybielaczem, dopóki spod rdzy nie wyłoni się nowa warstwa. Czyści gąbki, zanim zacznie szorować nimi garnki. Zanim użyje warzyw, myje je siedem razy. Myje kran w ścianie, zanim wodą umyje warzywa. Nigdy nie wyciera szklanek w środku. Nawet jeśli dla pewności trzykrotnie uprała kuchenne ścierki, stawia je do góry nogami, wtedy wypłynie z nich woda i zabierze ze sobą brud. Kiedy chce się napić, najpierw wącha szklankę, zanim wysuszy ją z zewnątrz ścierką. Tym sposobem zrobienie sobie śniadania zajmuje jej godziny i gdy skończy jeść, może zacząć przygotowywać obiad, a kiedy wreszcie skończy – kolację. W nocy natychmiast zasypia.
Jest środek nocy. Płacz ucichł na chwilę. To jej szansa, żeby zaczerpnąć trochę świeżego powietrza, myśli. O tej godzinie sąsiadka z góry już nie zejdzie. Otwiera zasuwę i najpierw tylko uchyla drzwi. Ona tam stoi. Cały czas siedziała na schodach. Blokuje stopą drzwi, aby nie zostały jej zatrzaśnięte przed nosem. Kiedy sąsiadka patrzy na dziecko w rogu pokoju, wydaje jej się, jakby i ona sama widziała je po raz pierwszy, mimo że często je przenosiła, aby wyczyścić mu pod ciałkiem i w kątach pokoju. Potem wszystko robiła odwrócona plecami do dziecka. Po prostu wyglądała przez okno. Dzwoni jej w uszach, ponieważ niemowlę płakało od wielu dni bez przerwy, a teraz całkiem umilkło.
„Coś ty zrobiła? Czy nigdy jej nie przewinęłaś? Nigdy nie przystawiłaś jej do piersi? Ona nie żyje. Nie żyje”. Spogląda w dół i widzi mokre plamy na swojej sukience na wysokości piersi. Sąsiadka wyrzuca ręce do góry i krzycząc, bije się na przemian po twarzy i udach. Długo trwa, zanim łapie się za głowę i siada po turecku, próbując się uspokoić. Potem nastawia wodę, bierze wiadro i zmywa wszystkie nieczystości z ciałka dziecka. „Powiedz mu, że urodziła się martwa”. Woła swojego męża i w środku nocy wyruszają na cmentarz. Jeśli sąsiadka i jej mąż zapłacą wystarczająco dużo, grabarze nie będą zadawać pytań.
Tylko zapomniała im powiedzieć, żeby wybrali dla dziewczynki dorosły grób. Pod ziemią musi jeszcze stać się kobietą. Nie wie, jak jest tam na dole, jednak na pewno lepiej niż tutaj. Dawniej dziewczynki były chowane żywcem. Ona najpierw pozwoliła jej umrzeć. W ten sposób umarła raz, nie będzie umierać wciąż na nowo – opuszczając swoją wioskę, machając matce na pożegnanie, leżąc pod mężczyzną tak starym, że cuchnie śmiercią. To potrwa rok, może dwa, a potem już nigdy więcej o tym nie pomyśli, ale nawet po roku czy dwóch pozostanie obecne we wszystkim, co robi. Kiedy będzie jadła naleśniki, nie będzie już mogła, ale i tak zje jeszcze jeden, dla niej, swoje przyszłe córki będzie jak najwięcej trzymać w domu, nienawidząc ich za to, że ich życie w niczym nie przypomina tego, czego sama doświadczyła. Będzie je nienawidziła za to, że nie umarły nagłą śmiercią jako niemowlęta, nie poślubiły mężczyzn, którzy byli już siwi, nie były bite i dlatego, że mogły po prostu wyjść z domu. Będzie je nienawidzić, ponieważ będą miały inne zmartwienia – nierówne płace i zaczepki na ulicy – ale to nie są prawdziwe problemy. Później zrozumie, że życie jednej kobiety życiu innej kobiety nierówne. Teraz pozwolenie córce umrzeć jest czymś oczywistym. Nie wie, dlaczego miałaby zostawić dziewczynkę przy życiu.
Jej mąż wraca z rodzinnej wioski z beczkami oliwy z oliwek, które stawia w ich o wiele za małym pokoju. Pomaga mu je nosić, bo bolą go plecy. Codziennie wieczorem i rano wyciera beczki aż lśnią. Niosą zapach domu. Mąż już się na niej nie kładzie, bo piecze go tam, na dole. Nie rozmawia o tym. Kiedy ból wraca, bierze butelkę oliwy i całkowicie ją zgniata, na twarzy przypomina kobietę, która ma rodzić po raz piąty i wie, co ją czeka. Kiedy ból się utrzymuje, zwija się jak noworodek. Wykręca się i pręży w różnych pozach, w oliwie, która wyciekła na podłogę, ale na próżno: ból nie mija. Ona w ciszy sięga po czyste ścierki, aby zetrzeć oliwę z podłogi, a przez resztę dnia pierze te ścierki i dywan, rozwiesza je do wyschnięcia, a ponieważ oliwa tak bardzo się w nie wgryza, następnego dnia pierze wszystko jeszcze raz. Nie przejmuje się jego bólem, ją też bolało, przeżyła. Irytuje ją jego obecność. To, że dłużej zostaje w domu, coraz mniej pracuje. Nie rozwozi już oliwy do sklepów w Casablance. Czasami idzie do toalety. Wali w drzwi i wydaje stłumione jęki, słyszy, że szlocha.
Widzi, jak jego stan się pogarsza, bardzo szybko. Zdarza się to wielu mężczyznom w tym wieku, ale jego matka wciąż przygotowuje dla niego mikstury, bo nie chce przyznać, że on umiera i żaden magiczny eliksir tego nie zatrzyma ani nie spowolni. Czas to czas. Niecałe pół roku później nie żyje.
Robią dla niego miejsce w ziemi zaraz za wioską. To upokarzające widzieć, jak mało potrzebuje dorosły mężczyzna, gdy umiera, co pozostaje z ludzkiego życia. Jego zmarła córka jest pochowana dwieście kilometrów na północ, nigdy jej nie spotka, ona nie będzie mogła opowiedzieć o tym, co się stało, nigdy nie nauczyła się mówić. To, co się wydarzyło, zostało zapomniane, pod ziemią jest toczone przez robaki i wilgoć, w ciągu czterdziestu lat ziemia zostanie przeorana, oboje obrócą się w proch, ich groby ustąpią miejsca nowym.